Haritz Irizar: "Jarduera zientifikoa jendearen egunerokora ekarri du pandemia honek"

Nerea Uranga 2020ko abe. 26a, 09:00
Haritz Irizar New Yorkeko Mount Sinai ospitalearen sarreran. Bertan egiten du lana. (Argazkia: Haritz Irizar).

Gaixotasunaren oinarri biologikoaren ikerketan egiten du lan azkoitiarrak. Bere burua zailtzeko eta hezteko Euskal Herriko mugak zeharkatu zituen orain dela urte batzuk. Egun, bigarren etapa bat bizitzen ari da New Yorken. Han Mount Sinai ospitalean ari da lanean, gaur-gaurkoz asma eta elikadura alergiak ikertzen. 2020ko abenduko Maxixatzen aldizkarian argitaratu zen Haritz Irizarri egindako elkarrizketa.

Txikitan, landareei eta animaliei buruzko liburuak ibiltzen zituen esku artean Haritz Irizarrek (Azkoitia, 1984). Hala, ikasketak bere gustuei segika egin zituen. Biologiako lizentziatura egin zuen aurrena, eta gero Biologia Molekurra eta Biomedikuntza masterra. Ikerketarako gogoak eta bizitzak berak herritik urrun dauden herrialdeetara eraman dute. Egun, New Yorken du bizitokia, eta Mount Sinai ospitalean ari da lanean. "Bigarren etapa amerikarra" bizitzen ari dela dio azkoitiarrak. Abuztuan joan zen hara, pandemiaren erdian. Azkoititik harako bidean, Dominikar Errepublikan pasatu behar izan zituen bi aste: "Europatik Ameriketako Estatu Batuetara joateko, hamabost egun erdibideko lurralderen batean igarotzera derrigortzen zuten orduan; Dominikar Errepublika hautatu nuen nik".

Biologian lizentziatu eta geroztik biomedikuntzan ari zara lanean.

Gaixotasunen oinarri biologikoaren ikerketan zentratuta ari naiz lanean, hau da, oinarri biologikoaren ezagutzan sakondu eta gaixotasunei aurre egiteko erreminta hobeak sortzeko informazioa eskuratzeko esperantzarekin egiten dut lan. Gaixotasunaren biologiaren inguruan zenbat eta ezagutza sakonagoa eduki eta manifestazio klinikoen atzean dauden alterazio molekularrak zenbat eta hobeto ezagutu, alterazio molekular horiek konpontzeko edo alterazio molekularren eragin hori gutxitzeko botika hobeak sor ditzazkegu. Azaletik esanda, hori da biomedikuntzaren ideia.

Zergatik jo zenuen biomedikuntzara, aurretik medikuntzak erakartzen zintuelako?

Umetatik biologoa izan nahi nuen, landareen eta animalien liburuak eskuan hartuta ibiltzen nintzen. Betitik asko gustatu izan zait arlo hori. Ondoren, institutuko azken urtean, giza genomaren sekuentziazioa publikatu zen, eta gai horrek asko erakarri ninduen. Garai hartan, orain dela hogei urte, ematen zuen genetika izango zela gure gaixotasun denak konponduko zituen arloa, eta genetikarako nahiz biologia molekularrerako interesa sortu zitzaidan. Horrez gain, nire amaren neurologoak, Adolfo Lopez de Munainek, neurogenetikako laborategia zuen muntatuta Donostiako Ospitaleko soto batean. Unibertsitateko ikasketetako lehen ikasturteko udan, hara joan nintzen praktikak egitera, eta han lotu nintzen gaiarekin. Bide hori jarraitu dut gero.

Haritz Irizar, Harlemen.

Esklerosi anizkoitzaren inguruko tesia egin zenuen gero, Biodonostian.

Batzuetan kontu horiek gehiago gertatzen dira bizitzako zirkustantzien ondorioz, norbere interesek bultzatuta baino. Lopez de Munain neurologoarekin egin nuen praktikaldian, han lanean ari zen David Otaegi ikerlariarekin izan nuen harreman onena, eta haren lan egiteko modua gustatu egin zitzaidan. Gero, tesia egiteko garaia gertu zen garaian, nahiko garbi nuen harekin egingo nuela lana. Haren lana, batik bat, esklerosi anizkoitzaren ikerketan dago oinarrituta, eta horregatik egin nuen ikerketa lan hura.

 

"Azken urte hauetan indarra hartzen ari da sistemen biologia seitzen zaion arloa"

 

Ikerketa haren ondorioetan diozue, besteak beste, esklerosi anizkoitzean eragina izan dezaketela genetikak nahiz ingurumenak. Gero eta gehiago aipatzen da ingurumenaren eragina gaixotasun desberdinetan.

Uste dut biomedikuntzak badaukala hor gabezia pixka bat. Genetistak ohituta gaude alderdi genetikoa bakarrik ikertzera. Dena den, badaude epidemiologoak eta ingurumenaren eragina ikertzen dutenak. Azkenean, ingurumenaren testuinguruan jartzen ez bada geneak ez dauka inongo esanahirik. Adibidez, gene batek biriketako minbizia sortzeko arriskua eragingo dizun ala ez, erretzen duzunaren arabera izango da. Alegia, inork erreko ez balu, gene horretan zer aldaera daukazun ez luke eraginik izango. Izan ere, ingurumen jakin baten testuinguruan bakarrik uler daiteke ondo geneak gaixotasuna sortzeko eta mekanismo horiek martxan jartzeko arriskuan duen eragina zer-nolakoa den. Baina ingurumen jakin bateko detaile guztiak jakitea ez da horren erraza. Gabezia pixka bat badago biomedikuntzan horiek denak bateratzeko garaian. Pixkanaka genetikaren eta ingurumenaren arteko elkarrizketa hori gure ikerketan sartzen joan beharra daukagu, nola gaixotzen garen hobeto ulertzeko. Zalantzarik gabe, biek daukate eragina.

Euskal Herrian egin zenituen lehen ikerketa lanak, baina mundu mailara ere jo duzu lanera. Esaterako, esklerosi anizkoitzaren tesia egiteko orduan Berlingo Humboldt unibertsitatera jo zenuen.

Azken urte hauetan indarra hartzen ari da sistemen biologia deitzen zaion arloa. Gure gorputzeko atalek, geneek edo molekulek zer erlazio daukaten ikertzen du sistemen biologiak, bakoitzak duen dinamika isolatuta ikertu beharrean. Ikuspuntu globalago batetik ikertzen du erlazio horiek gaixotasun jakin batean puskatuta edo aldatuta dauden. Sareak deitzen dioguna da horretarako tresna matematikoa. Ikerlari euskaldun bat zegoen garai hartan Berlinen, eta harengana jo nuen sare horiek nola eraiki eta ikertu hobeto ikasteko. Aanalisi mota hori ikasten hiru hilabete pasatu nituen han.

Ordutik, Euskal Herriko mugak behin baino gehiagotan igaro dituzu ikerketa lanetarako. Alegia, New Yorken aurrena, gero Londresen, eta orain, berriro, Ameriketako lurretan zabiltza. Euskal Herrian ezin al da ikertu munduko beste toki batzuetara irten gabe?

Euskal Herria txikia da, eta ikerketa ona egiten den arren, beste toki batzuetan gehiago dira proiektu handiak, diru asko mugitzen dutenak, eta zenbait arlotan behintzat, mutur-muturreko zientzia egiten dute. Euskal Herrian ere badira ikerlari onak, baina gutxi, eta oso arlo jakinetan ari dira. Zientziak arlo asko ditu, eta, agian, norberak nahi duen arloan aukera gutxi aurki dezake Euskal Herrian. Horrez gain, niretzako beharrezko esperientzia zen kanpora ateratzea. Euskal Herrian oso ederki eta oso gustura bizi da bat, baina babes horretatik irtetea ona da pixka bat hazteko eta zailtzeko. Gogorra egiten da etxetik kanpo bizitzea, baina ona da. Beraz, bi alderdi horiek kontuan hartuta erabaki nuen Euskal Herritik kanpora irtetea.

 

"Gogorra egiten da etxetik kanpo bizitzea, baina ona da"

 

Zer ikerketa proiekturekin ari zara lanean gaur egun New Yorken?

Analisi teknika multzo bat menperatzen dut, eta hori gaixotasun mota desberdin askotan aplikatu dezaket. Nire lan ibilbidean horretan aritu naiz. Biodonostian, esklerosi anizkoitza ikertzen jardun nuen gehienbat. Gero, New Yorkeko lehenengo etapan, hesteetako hantura gaixotasun mota bat ikertzen lan egin nuen, eta beste analisi batzuk egiten ikasten ere aritu nintzen. Ondoren, Londresen, gaixotasun psikiatrikoekin aritu nintzen lanean; batik bat, eskizofreniarekin. Orain, berriz, asmarekin eta alergiarekin ari naiz lanean; elikadura alergiekin.

Denak gaitzak, baina elkarren artean erabat desberdinak ezta?

Bai, baina, azkenean, nik bi datu motarekin egiten dut lana gehienbat. Batetik, ADNaren sekuentzia edo ADNan dauzkagun aldaerak neurtzen dituzte, eta bildutako datuak niri pasatzen dizkidate. Beste hainbat gauzaren artean, aldaera horiek gaixotasun jakin bat izateko arriskuan edo gaixotasunaren gogortasunean nola eragin duten ikus dezakegu. Datu horiek ikertuta jakin dezakegu zer genek daukan garrantzia asman, eskisofrenian edo esklerosi anizkoitzean. Azkenean, gaixotasun denen kasuan oso antzekoak dira oinarrizko teknikak eta analisiak. Bestetik, gene bakoitzak aktibitate bat dauka, eta horietatik RNA izeneko molekula bat sortzen da. Datu horiek ere pasatzen dizkidate, eta nik analisiak egiten ditut. Orain, esaterako, asma daukaten gaixoen sudurretatik hartzen dute lagina, sudur barruko azaletik askatzen diren zelula batzuk jasotzeko. RNAk sortzen duen molekula hori isolatu egiten da zelula horietatik, eta gaixoaren eta gaixo ez daudenen geneek zer desberdintasun dituzten ikertzen da.

Behin tesia bukatutakoan joan zinen aurreneko aldiz New Yorkera.

Hala da, tesia bukatu nuenean, doktoratu ostekoa egiteko Eusko Jaurlaritzaren New Yorkerako beka bat lortu nuen. Manhattanen dagoen Mount Sinai ospitale handian lan egiten hasi nintzen orduan, eta pare bat urte egin nituen beka harekin. Europara itzultzeko gogoa egin zitzaidan, ordea; izan ere, niri kostatu egiten zait New Yorkera eta gizarte amerikarrera ohitzea. Orduan, Londresera joateko Europako Batasunaren este beka bat lortu nuen. Gero, baina, egun nire bikotekidea denarekin hasi nintzen saltsamaltsan, eta hura New Yorken bizi zenez... Arrazoi pertsonalengatik itzuli naiz New Yorkera, eta berriro Mount Sinai ospitalean ari naiz lanean.

Berriro bizitza amerikarrean murgilduta. Orain gutxi izan dira hauteskundeak. Nolako giroa dago hor?

Giroa pixka bat nahasia da. Hala ere, kalean-eta hori ez da antzematen. Baina jendeari nabaritzen zaio kontua nahastuta dagoela, herrialdea nahiko banatuta dagoela.

 

"Pandemiak ekarri duen isolamenduak toki guztietan bezala eragin du hemen ere"

 

Pandemiak ere gogor jo du hor.

Bai, eta pandemiak ere ez du laguntzen hemengo giroan. Pandemiak ekarri duen isolamenduak toki guztietan bezala eragin du hemen ere. Gainera, egoera luzatzen ari da, eta horren eragina nabarmentzen ari da. Gu, adibidez, apartamentuz aldatu ginen; orain bizi garenak lorategitxo bat ere badu. Landare batzuk jarri genituen, eta orain horiekin ari gara gure burua pixka bat goxatzen. Ea landareak hazten diren! Egun, Harlemen bizi gara; New Yorken egin nuen lehen etapan ere auzo horretan bizi izan nintzen.

Horko egunerokoan zer sumatzen duzu faltan?

Lantokira joan eta lankideekin interakzioa izatea da gaur egun faltan gehien sumatzen dudana. Berez, joan gintezke lantokira, baina nire lankide gehienek datu analisia egiten dute, eta etxetik lan egitea erabaki dute ia denek. Ondorioz, ospitalera lanera joateak ez dit ezer onik ekartzen, inor ez dagoelako han. Bikotekidea eta biok etxetik ari gara lanean, eta bikotekidearen umeak ere etxean daude eskolara joan ezinda. Beraz, errazena etxean gelditzea egiten zaigu, horrela hobeto konpontzen baikara. Dena den, ea hau guztia laster bukatzen den, ea normaltasunera itzultzen garen: umeak eskolara, gu lantokira...

Ameriketako lur horietatik Azkoitiko egoera-eta jarraitzen al dituzu?

Familiak kontatzen dit horko egoeraren berri, astean behin, behintzat, bideo-dei bat egiten dugu eta. Kontatu didate pixka bat Azkoitiko egoera zein den, hau da udaberri garaian nahiko lasai ibili zinetela Azkoitia eta Azpeitia aldean, baina udazkenean COVID-19 kasu asko izan direla. Ea zer pasatzen den aurrerantzean, txertoen kontuan entzuten dira berri onak behinik behin. Ea datozen hilabetetan txertoa pixka bat zabaltzen den, eta gaitzari aurrea hartzeko aukera dagoen.

Zientzian jarduten duzuenon lana nahiko ezkutukoa izan da orain arte. Orain, koronabirusak ikerketaren beharra edo garrantzia ez al du azalera atera?

Bai, hala da. Nik sekula ez dut ikusi zientzialarien lana jendearen eguneroko bizitzan hain presente. Ez nuen sekula ikusi zientzialariek egiten dutenarekiko eta egingo dutenarekiko orain adina kezka edo arreta. Alde horretatik, gertatu dena ona dela uste dut: batetik, horrek erakusten du zientzia zeinen beharrezkoa den eta zer onura ekartzen dituen. Bestetik, zientzia zeinen zaila den eta zer zalantza sortzen dituen ikusten ari gara. Izan ere, zientziak daukana zera da: jakinduriak muga batzuk ditu, eta zientzialariok muga horiek bultzatzen joaten gara pixkanaka. Batzuetan, baina, hori ez da gertatzen gizarteak nahi lukeen bezain azkar, ez delako hain erraza.

Koronabirusari kontra egiteko edo birusa saihesteko ikerlanak ugaritu egin dira. Horrek ez al du ekarri beste gaitz edo gaixotasun batzuen ikerlanak alde batera gelditzea?

Ez nuke jakingo zer eragin izan duen esaten, baina izan duela garbi daukat. Izan ere, ikerketa talde batzuek koronabirusaren ikerketak lehentsi behar izan dituzte. Zientzia gizakiok egiten dugu, eta gure anbizioek eta beldurrek eragina dute, beste edozein jardueratan bezala. Koronabirusa beren lanak azkar argitaratzeko modu bat izan da zientzialari askorentzat; azkar eta asko publikatu dute, eta askok horretarako hautua egin dute: alde batetik, beharrezkoa zelako; eta, bestetik, onura akademikoa ekar ziezaiekeelako. Horrek nabarmentzen du zientziak daukan beste arazoetako bat: egun gehiago baloratzen dira epe motzera onurak ekar ditzaketen ikerketak, epe luzerakoak diren oinarrizko ikerketak baino. Oreka egon behar du bien artean, balantzan jarri behar dira. Oinarrizko ikerketarik ez baldin badugu, datozen 10-20 urtetan aurreratuko dugu, baina hortik aurrera ez gehiago.

Azkoitian, azken asteotan, herritik ezin da irten zeregin jakin batzuetarako ez baldin bada (elkarrizketa egin zenean ezin zen). Gaur egungo egoera kontuan hartuta, noizko aurreikusten duzu hurrengo etxerako bisita?

Baneukan hurrengo udan etxekoak bisitatzeko esperantza, baina ea txertoarekin eta horren banaketarekin zer gertatzen den. Nahiko nuke udan Azkoitira bisita egitea, baina ikusiko dugu. Uste dut txertoaren miloika dosi sortuta daudela dagoeneko. Ez dakit, ordea, horiek ondo banatzeko behar den logistika egongo den; izan ere, ikusteko dago prozesu hori zenbat luzatuko edota zailduko den, kontu askoren araberakoa baita hori guztia.

Abenduko Maxixatzen aldizkarirako egindako elkarrizketa.

Maxixatzen da Azkoitiko euskarazko aldizkari bakarra, eta zu bezalako irakurleen babesa behar du aurrera egiteko.


Izan zaitez Maxixatzeneko bazkide